ประวัติพระครูพิศาลคณานุกิจ (พระมหา ดร.บุญทัน ปุญญทัตโต)
ชาติภูมิ
พระครูพิศาลคณานุกิจ นามเดิม บุญทันนามสกุล ศรีรัตนานนท์ เกิดเมื่อวันพุธที่ 20 ธันวาคม พุทธศักราช 2481 ตรงกับวันแรม 14 ค่ำเดือน 1 ปีขาล ที่บ้านค้อ บ้านเลขที่ 53 หมู่ที่ 10 ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น โยมบิดาชื่อนายถัน ศรีรัตนานนท์ โยมมารดาชื่อนางพร ศรีรัตนานนท์ มีพี่น้องร่วมบิดามารดา 10 คน คือ 1.นางบัวพัน พิศณุ 2 เด็กชายบุญจันทร์ ศรีรัตนานนท์ 3 พระครูพิศาลคณานุกิจ พระมหา ดร.บุญทัน 4 นางถวิล เหง้าณี 5 กำนันสุบิน ศรีรัตนานนท์ 6 นางยุพิน แก้วกุล 7 นางประไพร จำเริญดี 8 นายอุทัย ศรีรัตนานนท์ 9 นางอุเทน ศรีรัตนานนท์ 10 นางบำเพ็ญ เหลาบับพา
การบรรพชา
บรรพชาเป็นสามเณรเมื่ออายุครบ 17 ปี ที่วัดบูรพารามตำบลหนองบัว อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น เมื่อวันที่ 4 มกราคม พุทธศักราช 2500 โดยมีพระอธิการสุบิน สุนทรจิตโต เป็นพระอุปัชฌาย์ อยู่ศึกษาเล่าเรียนพระปริยัติธรรมจนจบได้นักธรรมชั้นตรี ณ สำนักศาสนศึกษาวัดโพธิ์กลางบ้านทุ่ม อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น เมื่อถูกโยมบิดาอ้อนวอนขอร้องไห้ลาสิกขาออกไปช่วยทำนาหลายครั้งหลายคราวจึงเดินทางออกจากจังหวัดขอนแก่นไปอยู่ที่วัดมัชฌิมาวาส จังหวัดอุดรธานี และเริ่มศึกษาบาลีไวยากรณ์อย่างจริงจังในขณะนี้ด้วย ส่วนนักธรรมสอบได้นักธรรมชั้นเอก
อุปสมบท
เมื่ออายุครบ 20 ปีบริบูรณ์ย่างเข้าปีที่ 21 ได้รับการอุปสมบทเป็นพระภิกษุณพัทธสีมาวัดมัชฌิมาวาส อำเภอเมืองจังหวัดอุดรธานี เมื่อวันที่ 2 พฤษภาคมพุทธศักราช 2502 โดยมีพระเทพวิสุทธาจารย์หรือหลวงปู่ดีเนาะ เป็นพระอุปัชฌาย์ได้ฉายาว่า ปุญญทัตโต น่าสังเกตว่าเกิดวันพุธแต่ได้ฉายาตามนี้ ซึ่งเป็นวันพฤหัสบดี ผู้เป็นอุปชาต้องการให้ใกล้เคียงนามเดิม คือ บุญทัน การได้รับ
อุปสมบทครั้งแรกนี้อยู่ในสังกัดคณะสงฆ์มหานิกายญัตติในคณะสงฆ์ ธรรมยุต ระหว่างที่ได้อุปสมบทแล้วและศึกษาโรงเรียนพระปริยัติธรรมจนสามารถสอบได้นักธรรมชั้นเอกและเปรียญธรรม 4 ประโยค มีนามว่าพระมหาบุญทัน ปุญญทัตโต ได้มีโอกาสเดินทางไป นมัสการหลวงปู่คำดีปภาโส และหลวงปู่ขาวอนาลโย ที่วัดถ้ำกลองเพล จังหวัดหนองบัวลำภู จึงมีอัธยาศัยน้อมไปเพื่อการปฏิบัติธรรมกรรมฐานโดยได้รับการสนับสนุนจากหลวงปู่ ทั้งสองอย่างดียิ่งแต่ทั้งนี้เป็นด้วยบารมีธรรมของท่านที่ได้รับการอบรมบ่มเพาะมาแต่เบื้องต้นถึงความแก่กล้ามาโดยลำดับควรแก่กาลเวลาที่จะต้องเข้าสู่การปฏิบัติอย่างเต็มที่แล้วมิฉะนั้นก็คงไม่ได้การอุ้มชูให้เข้าสู่ทางอันถูกต้องอย่างแน่นอนแต่ต่อมาจึงได้ญัตติในคณะสงฆ์ธรรมยุต เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2509 พัทธสีมาวัดศรีสุทธาวาส วัดเลยหลงตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดเลย โดยมีพระราชคุณาธารเป็นพระอุปัชฌาย์ พระ ใบฎีกาจันทร์เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระมหาวีรพงศ์เป็นพระอนุสาวนาจารย์ ได้รับฉายาตามเดิมว่า ปุญญทัตโต
การศึกษา
ปีพุทธศักราช 2493 เรียนจบชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 โรงเรียนชนบำรุงบ้านค้อ อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปีพุทธศักราช 2500 สอบได้นักธรรมชั้นตรีสำนักศาสนศึกษา วัดโพธิ์กลาง บ้านทุ่ม อำเภอ เมืองจังหวัดขอนแก่น
ปีพุทธศักราช 2501 สอบได้นักธรรมชั้นโท สำนักศาสนศึกษา วัดชนบำรุง บ้านค้อ ตำบล บ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปีพุทธศักราช 2502 สอบได้นักธรรมชั้นเอก สำนักเรียนวัดมัชฌิมาวาส ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี
ปีพุทธศักราช 2503 สอบได้เปรียญธรรม 3 ประโยค สำนักเรียนวัดฌิมาวาส ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี
ปีพุทธศักราช 2504 สอบได้เปรียญธรรม 4 ประโยค สำนักเรียนวัดมัชฌิมาวาส ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี
การศึกษาพิเศษ
ได้ศึกษาอบรมวิชาเลขานุการและศาสนพิธี ที่วัดสามพระยากรุงเทพฯ ความชำนาญการผ่านการอบรมวิปัสสนากรรมฐาน จากครูอาจารย์ที่มาจากสายหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต หลายรูปจนเกิดความชำนาญสามารถออกปฏิบัติเดินธุดงค์กรรมฐาน ณ สถานที่สำคัญต่าง ๆ ทั่วไปได้อย่างมั่นใจ เป็นผู้มีประสบการณ์ด้านการก่อสร้างและมีบุญบารมีด้านนี้ไม่น้อยไปกว่าด้านการปฏิบัติธรรม
หน้าที่การงาน
ปี พุทธศักราช 2512 เป็นเจ้าอาวาสวัดป่าสามัคคีสันติธรรม
ปีพุทธศักราช 2530 ถึง 2537 เป็นกรรมการฝ่ายอุปถัมภ์คณะสงฆ์จังหวัดขอนแก่น (ธรรมยุต)
เป็นผู้อุปถัมภ์มูลนิธิบุญทันตาวัดป่าสามัคคีสันติธรรม
เป็นผู้อุปถัมภ์หน่วยกู้ชีพ VR
เป็นผู้อุปถัมภ์โรงเรียนในสาขาต่าง ๆ หลายสาขา
เป็นพระสังฆาธิการผู้ให้ความอุปถัมภ์การประชุม และตรวจธรรมสนาม หลวงชั้นตรี มาแล้ว 2 สมัย
สมณศักดิ์
พระครูพิศาลคณานุกิจเป็นพระสงฆ์ที่เอาดีได้ทั้ง 2 ทาง คือ ด้านการบริหาร ด้านการปฏิบัติธรรมในสายการบริหารได้รับพระราชทานสมณศักดิ์ดังนี้
5 ธันวาคม 2523 เป็นพระครูพิศาลคณานุกิจ (จร.ชท.)
5 ธันวาคม 2530 เป็นพระครูพิศาลคณานุกิจ (จร.ชอ.)
5 ธันวาคม 2543 เป็นพระครูพิศาลคณานุกิจ (ทผจล.ชพ.)
เกียรติยศที่ได้รับพิเศษ
ปี 2535 ได้รับพระราชทานเสาเสมาธรรมจักร ประเภทส่งเสริมและสงเคราะห์ประชาชนโดยใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา จากสมเด็จพระเทพรัตน์ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ปี 2544 ได้รับพระราชทานเข็มที่ระลึกจากสมเด็จพระเทพพระรัตน์ราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี
ปี 2547 มหาวิทยาลัยราชภัฏเลยได้ถวายปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาไทยศึกษาเพื่อการพัฒนา
ปี 2548 มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัยได้ถวายปริญญาศาสนศาสตรดุษฎีบัณฑิต กิตติมศักดิ์สาขาพุทธศาสตร์
สถานที่พักจำพรรษาในแต่ละปี ดังนี้
ปี 2509 – 2511 จำพรรษาที่วัดถ้ำผาปู่อำเภอเมือง จังหวัดเลย ปี 2512 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น ปี 2513 จำพรรษาที่วัดป่ากุง (หลวงปู่ศรี มหาวีโร) อำเภอสมเด็จจังหวัดกาฬสินธุ์ ปี 2514 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น ปี 2515 จำพรรษาที่วัดป่าภูฝางสันติธรรม อำเภอเอราวัณ จังหวัดเลย ปี 2516 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น ปี 2517 จำพรรษาที่สำนักสงฆ์ดอยภูเม็ง อำเภอหนองเรือ จังหวัดขอนแก่น
ปี 2518-2519 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2520 จำพรรษาที่วัดสำนักสงฆ์บ้านป่าไม้งาม อำเภอศรีบุญเรือง จังหวัดหนองบัวลำภู
ปี 2521-2522 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2523 จำพรรษาที่วัดป่าภูเม็งดอนคอม อำเภอหนองเรือ จังหวัดขอนแก่น
ปี 2524 -2525 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2526 จำพรรษาที่วัดป่าบ้านบง อำเภอภูเรือ จังหวัดเลย
ปี 2527-2528 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2529 จำพรรษาที่วัดป่าสานตม อำเภอภูเรือ จังหวัดเลย
ปี 2530 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า บ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2531 จำพรรษาที่วัดป่าเขาวงศ์มหาวันอำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย
ปี 2532 จำพรรษาที่สำนักอบรมวิปัสสนากรรมฐานนานาชาติพุทธคยารัฐพิหาร ประเทศอินเดีย
ปี 2533 จำพรรษาที่ถ้ำอินทะนิล อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
ปี 2534 จำพรรษาที่วัดภูเขาแก้ว อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่
ปี 2535 จำพรรษาที่วัดถ้ำปากเพียง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่
ปี 2536 จำพรรษาที่สำนักสงฆ์ถ้ำอรหันต์ อำเภออ่าวลึก จังหวัดกระบี่
ปี 2537 จำพรรษาที่วัดป่าสานตม อำเภอภูเรือ จังหวัดเลย
ปี 2538 จำพรรษาที่วัดถ้ำภูคำเป้ อำเภอเอราวัณ จังหวัดเลย
ปี 2539 จำพรรษาที่เสนาสนะป่าโคกกลอย อำเภอตะกั่วทุ่ง จังหวัดพังงา
ปี 2540 จำพรรษาที่วัดบ้านม่วงโตน อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน
ปี 2541-2548 จำพรรษาที่วัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น
ปี 2549 จำพรรษาที่วัดป่าสามยอดผาสุการาม อำเภอศรีบุญเรือง จังหวัดหนองบัวลำภู หลังจากออกพรรษาท่านเดินทางกลับมา วัดป่าสามัคคีสันติธรรมเมื่อวันที่ 8 ตุลาคม 2549
จากนั้นท่านมีอาการเจ็บป่วยและเข้ารับการรักษาพยาบาลจากสถานพยาลหรือโรงพยาบาลใกล้เคียงหลายแห่งแต่อาการไม่ดีขึ้น เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 16 พฤศจิกายน 2549 เวลา 01.00 น. เข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น จากการวินิจฉัยของคณะแพทย์ผู้ให้การรักษาเบื้องต้นที่ตรวจพบว่า ความดันโลหิตสูง น้ำตาลในเลือดสูงและไตเสื่อม หลอดเลือดแดงใหญ่ตีบและแข็งที่ส่วนแยกมีอาการแซกซ้อนตามมา เช่น น้ำท่วมปอด หัวใจเต้นผิดปกติไตวายตับวาย
ท่านได้ละสังขารหรือมรณภาพด้วยอาการสงบ เมื่อวันที่ 19 พฤศจิกายน 2549 เวลาประมาณ 01.43 น.ตรงกับวันแรม 14 ค่ำ เดือน 12 จากภาวะหัวใจล้มเหลวทามกลางความเศร้าโศกเสียใจของบรรดาญาติพี่น้องและศิษยานุศิษย์อุบาสกอุบาสิกาทั้งหลาย สิริอายุ 68 ปี พรรษา 41 งานพระราชทานเพลิงศพพระครูพิศาลคณานุกิจ (พระมหาบุญทัน ปุญญทัตโต ศรีรัตนานนท์) ณ เมรุพิเศษวัดป่าสามัคคีสันติธรรม บ้านค้อ ตำบลบ้านเหล่า อำเภอบ้านฝาง จังหวัดขอนแก่น เมื่อวันอาทิตย์ที่ 20 มกราคม พุทธศักราช 2551
ทีมา: ปุญญทัตตเทศนาโอวาทกถา อนุสรณ์, งานพระราชทานเพลิงศพพระครูพิศาลคณานุกิจ 2551 หน้า 3-12 โปรดให้อภัยหากผิดพลาดหรือล่วงเกิน
